Skolioza u dzieci – objawy i leczenie
Skolioza to złożona i wielopłaszczyznowa deformacja kręgosłupa, która rozwija się głównie w okresie dzieciństwa i dorastania, kiedy układ kostny jest szczególnie podatny na zmiany rozwojowe. To schorzenie obejmuje boczne wygięcie kręgosłupa w kształcie litery „C” lub „S” oraz charakterystyczne wykrzywienie w płaszczyźnie przednio-tylnej, często połączone z rotacją kręgów wokół ich osi. Skolioza może rozwijać się bez wyraźnej przyczyny (tzw. skolioza idiopatyczna), ale może być także wynikiem wrodzonych wad kręgów, problemów mięśniowych czy neurologicznych.
Termin ten wywodzi się z greckiego słowa „skoliós”, co oznacza „krzywy”. Skolioza dotyczy około 2-3% młodych pacjentów i może prowadzić do różnych problemów zdrowotnych, takich jak deformacje postawy, problemy z oddychaniem czy dolegliwości bólowe. W tym artykule omówione zostaną najczęstsze objawy, przyczyny oraz metody leczenia skoliozy u dzieci.
Strona Główna > Blog > Skolioza u dzieci – objawy i leczenie
Spis treści
Skolioza kręgosłupa przyjmuje różne formy w zależności od wieku dziecka i przyczyn skrzywienia:
- Skolioza niemowlęca – występuje u dzieci poniżej 3. roku życia, głównie w odcinku piersiowym kręgosłupa. Często ustępuje samoistnie.
- Skolioza wczesnodziecięca – diagnozowana u dzieci w wieku od 4 do 10 lat, zazwyczaj jest bardziej trwała i wymagająca interwencji.
- Idiopatyczna skolioza dziecięca – odpowiada za około 80% przypadków skoliozy u dzieci. Jej przyczyny są nieznane, co czyni leczenie wyzwaniem, przed którym stoi fizjoterapeuta.
Przyczyny skoliozy kręgosłupa są złożone i często trudne do jednoznacznego określenia. W większości przypadków mamy do czynienia ze skoliozą idiopatyczną, której przyczyna nie jest znana. Skolioza może mieć również podłoże genetyczne lub wynikać z wrodzonych wad kręgów. Zdarza się, że rozwija się w wyniku zaburzeń pracy mięśni i układu nerwowego, które wpływają na stabilność kręgosłupa, a rzadziej – w efekcie urazów, infekcji czy innych chorób. Ze względu na różnorodność przyczyn, każda skolioza przebiega i rozwija się w indywidualny sposób.
W przypadku postaci idiopatycznej przyczyny nie są znane, zidentyfikowano jednak pewne czynniki ryzyka, takie jak:
- Uwarunkowanie genetyczne – Skolioza może mieć podłoże genetyczne, co oznacza, że występują predyspozycje rodzinne do skrzywienia kręgosłupa. Dodatkowo skolioza może występować wraz z innymi chorobami
uwarunkowanymi genetycznie np w Zespole Marfana.
- Wady postawy – Niewłaściwa postawa ciała, szczególnie w okresie szybkiego wzrostu dzieci i młodzieży, może prowadzić do stopniowego skrzywienia
kręgosłupa. Długotrwałe utrzymywanie nieprawidłowych pozycji, np. siedzenie w pochyleniu, zwiększa ryzyko zaburzeń w układzie kostnym. ● Choroby nerwowo-mięśniowe – Skolioza często występuje u dzieci z chorobami, takimi jak dystrofia mięśniowa czy porażenie mózgowe, które wpływają na osłabienie mięśni i problemy z ich kontrolą. Dzieci urodzone z przepukliną oponowo- rdzeniową są predysponowane do wystąpienia skoliozy.
- Wrodzone wady kręgosłupa – Wady wrodzone przyczyniają się do skoliozy u dzieci od wczesnych lat życia. Deformacje strukturalne kręgosłupa wpływają na jego wygięcie i mogą wymagać interwencji chirurgicznej, by zapobiec dalszemu pogłębianiu się skrzywienia.
Skolioza występuje u dzieci poniżej 3. roku życia i jej przyczyny są w dużej mierze nieznane. Jest to często tzw. skolioza idiopatyczna, której powstawanie nie jest związane z jednoznacznym czynnikiem wywołującym. Istnieją jednak pewne teorie, które mogą wyjaśniać rozwój tego typu skoliozy. Jedną z potencjalnych przyczyn są wrodzone zaburzenia układu mięśniowo-szkieletowego, w których dochodzi do nieprawidłowego ukształtowania kręgów. Uważa się również, że na rozwój skoliozy niemowlęcej mogą wpływać nieprawidłowe napięcia mięśniowe, tzw. napięcie mięśniowe asymetryczne, związane z wadami postawy ciała, które występują w okresie niemowlęcym. W niektórych przypadkach skolioza może mieć tendencję do samoistnej regresji w miarę, jak dziecko rośnie i rozwija się, co wynika z naturalnych procesów wzrostowych i stabilizacji postawy.
Ten rodzaj skoliozy rozwija się u dzieci w wieku od 4 do 10 lat. Przyczyny tego typu skoliozy są zróżnicowane i mogą obejmować zarówno czynniki wrodzone, jak i nabyte. Skolioza może być spowodowana przez:
- Czynniki nerwowo-mięśniowe – takie jak mózgowe porażenie dziecięce czy dystrofia mięśniowa, które osłabiają układ mięśniowo-szkieletowy i wpływają na zdolność do utrzymania prawidłowej postawy. U dzieci z problemami neurologicznymi kręgosłup jest bardziej podatny na rozwój asymetrycznych skrzywień, co może skutkować progresją skoliozy.
- Wpływ asymetrycznych napięć mięśniowych i nieprawidłowej postawy – niektóre dzieci wykazują tendencję do nierównomiernego rozwoju mięśniowego i asymetrii w napięciu mięśniowym, co prowadzi do zaburzeń postawy i przyczynia się do powstawania skoliozy wczesnodziecięcej.
- Genetyczne predyspozycje – Jak wspomniano wcześniej, rodziny, w których występują przypadki skoliozy, mogą mieć większą podatność na rozwój skrzywień kręgosłupa.
Oznaki skoliozy mogą być subtelne, szczególnie w początkowych stadiach. Skolioza u dzieci często przebiega bez bólu, co sprawia, że jest trudna do wykrycia na
wczesnym etapie. Wśród najczęściej spotykanych symptomów skoliozy można wymienić:
- Objawy skoliotyczne I rzędu: boczne wygięcie kręgosłupa, łukowaty przebieg wyrostków kolczystych, rotacja i torsja kręgów oraz ich
sklinowacenie.
- Objawy skoliotyczne II rzędu: pojawienie się garbu żebrowego tylnego po stronie wypukłej, wgłębienia żebrowego tylnego oraz przesunięcie klatki piersiowej.
- Objawy skoliotyczne III rzędu: asymetria talii, uniesienie jednej łopatki, asymetria barków oraz pogłębienie trójkąta taliowego po stronie wklęsłości.
Dodatkowymi sygnałami, które mogą wskazywać na skoliozę, są: różnica w ustawieniu kątów łopatek, nierówność w wysokości ramion i bioder oraz asymetria klatki piersiowej.
Diagnoza skoliozy rozpoczyna się od badania fizykalnego i testu Adamsa (skłon tułowia w przód). W przypadku nieprawidłowości, wykonuje się RTG kręgosłupa, co pozwala ocenić kąt skrzywienia metodą Cobba. Inne stosowane metody to:
- Test Otta-Schobera – ocenia ruchomość kręgosłupa.
- Pomiar KRT skoliometrem Bunnella – mierzy kąt rotacji tułowia.
Leczenie zależy od stopnia zaawansowania i wieku dziecka.
Leczenie zachowawcze jest stosowane u dzieci z kątem skrzywienia poniżej 25 stopni (wg Cobba), ma na celu:
○ Korektę postawy,
○ Zatrzymanie progresji,
○ Poprawę estetyki postawy.
Fizjoterapia obejmuje rehabilitację, kinesiotaping oraz drenaż limfatyczny. Fizjoterapeuta dobiera indywidualny program rehabilitacji, dostosowany do potrzeb pacjenta i edukuje rodziców.
Gorsety ortopedyczne są jedną z metod leczenia skoliozy, szczególnie u dzieci, których kręgosłupy są w fazie wzrostu. Stosowanie gorsetu ma na celu kontrolowanie postępu skoliozy i zapobieganie pogłębianiu skrzywienia. W zależności od stopnia zaawansowania deformacji, gorsety są zalecane w przypadkach, gdy kąt skrzywienia wynosi od 20 do 40 stopni. Ich celem jest stabilizacja kręgosłupa i poprawa postawy poprzez stałe noszenie gorsetu przez pacjenta, nawet przez 20-23 godziny na dobę. Gorsety mogą być również używane w okresie przed operacją, aby zapobiec pogłębianiu się skrzywienia lub opóźnić konieczność interwencji chirurgicznej. W przypadku młodszych pacjentów, którzy jeszcze rosną, odpowiednia korekcja gorsetem może zminimalizować potrzebę przyszłych zabiegów chirurgicznych.
W przypadku, gdy kąt skrzywienia przekracza 45-50 stopni, a leczenie zachowawcze okazuje się niewystarczające, stosuje się leczenie operacyjne. Operacja ma na celu korekcję deformacji kręgosłupa i stabilizację kręgów. Wśród najczęściej stosowanych technik wyróżnia się artrodezę kręgosłupa, która polega na zrośnięciu się kręgów w określonej pozycji.
Rehabilitacja jest niezbędna zarówno w leczeniu zachowawczym, jak i pooperacyjnym. Stanowi ona podstawowy sposób zapobiegania pogłębianiu się skrzywienia kręgosłupa oraz wspierania prawidłowego rozwoju postawy. Odpowiednio dobrana rehabilitacja i techniki rehabilitacyjne pozwalają na kontrolowanie progresji deformacji i zapobieganie dalszemu pogarszaniu się kondycji kręgosłupa.
- Wzmocnienie mięśni posturalnych i stabilizacja – Wzmacnianie mięśni głębokich (posturalnych) odpowiedzialnych za stabilizację jest niezbędne, ponieważ mięśnie kręgosłupa pomagają w utrzymaniu prawidłowej postawy ciała i minimalizują obciążenie kręgosłupa. Trening stabilizacyjny obejmuje ćwiczenia wzmacniające mięśnie grzbietu, brzucha i bioder, które wspierają prawidłową postawę i chronią przed dalszym pogłębianiem się skrzywienia.
- Korekta biomechaniki kręgosłupa – nauka dziecka prawidłowej postawy i świadomego ustawiania ciała w codziennych aktywnościach, co przyczynia się do stopniowej poprawy postawy i zmniejszenia napięć mięśniowych.
- Zapobieganie progresji skrzywienia – Regularna rehabilitacja, jak stretching, trening stabilizacyjny oraz terapia manualna, pomagają kontrolować rozwój skoliozy i zmniejszają ryzyko jej progresji. Równocześnie rehabilitacja uczy dziecko prawidłowych nawyków posturalnych, co jest szczególnie ważne w okresie intensywnego wzrostu, gdy kręgosłup jest najbardziej podatny na deformacje.
Metody stosowane podczas rehabilitacji to:
- Trening stabilizacyjny – wzmacnia mięśnie odpowiedzialne za postawę, ● Ćwiczenia oddechowe – kształtują mechanikę oddychania,
- Terapia manualna – rozluźnia napięte mięśnie i poprawia ruchomość kręgosłupa.
- Terapia metodą Schroth lub SEAS (Scientific Exercises Approach to Scoliosis), które koncentrują się na asymetrycznym treningu dostosowanym do rodzaju i stopnia skrzywienia.
Nieleczona lub zaniedbana skolioza może prowadzić do szeregu poważnych powikłań, które wpływają na jakość życia pacjenta zarówno pod względem fizycznym, jak i psychicznym. W zaawansowanych przypadkach deformacja
kręgosłupa może naruszać funkcjonowanie innych układów organizmu, co podkreśla znaczenie wczesnej diagnostyki i wdrożenia odpowiedniego leczenia.
Do najczęstszych powikłań skoliozy należą:
- Problemy z oddychaniem
Zaawansowane skrzywienia kręgosłupa, zwłaszcza w odcinku piersiowym, mogą prowadzić do deformacji klatki piersiowej, negatywnie wpływając na funkcje oddechowe. Skrzywienie powoduje zmniejszenie przestrzeni dla płuc, ograniczając ich zdolność do pełnego rozprężania się, co prowadzi do zmniejszenia pojemności płuc i trudności w oddychaniu. U dzieci z ciężką skoliozą występuje duszność podczas wysiłku fizycznego, a w najcięższych przypadkach nawet podczas spoczynku.
- Przewlekły ból
Skrzywienie kręgosłupa może wywoływać nadmierne napięcie mięśniowe, zwłaszcza wzdłuż bocznych części kręgosłupa, co skutkuje przewlekłym bólem pleców i karku. Nierównomierne obciążenie mięśni oraz asymetryczna praca stawów prowadzą do mikrourazów i stanów zapalnych, które mogą pogłębiać dolegliwości bólowe. U dzieci z poważną skoliozą ból pojawia się nawet podczas codziennych aktywności i staje się szczególnie uciążliwy w okresach szybkiego wzrostu. Przewlekłe dolegliwości bólowe nie tylko obniżają jakość życia dziecka, ale także mogą wpływać na jego rozwój fizyczny i aktywność fizyczną, ograniczając udział w zabawach i sporcie.
- Problemy psychiczne i emocjonalne
Skolioza, jako widoczna deformacja kręgosłupa, może negatywnie wpływać na samoocenę dziecka i jego funkcjonowanie społeczne. Dzieci z widocznym skrzywieniem kręgosłupa i asymetrią postawy mogą doświadczać trudności
związanych z zaakceptowaniem własnego wyglądu, co prowadzi do obniżonego poczucia własnej wartości, lęku i stresu. W skrajnych przypadkach dzieci z poważnymi deformacjami mogą odczuwać izolację społeczną lub doświadczać szykanowania ze strony rówieśników, zwiększając ryzyko zaburzeń, takich jak depresja czy zaburzenia lękowe. Wsparcie
psychologiczne oraz odpowiednia edukacja rodziców i rówieśników mogą pomóc w minimalizowaniu wpływu skoliozy na psychikę dziecka.
Wczesne rozpoznanie skoliozy oraz szybkie wdrożenie odpowiednich metod terapeutycznych mają istotne znaczenie dla zdrowia i komfortu młodych pacjentów. Dzięki wczesnej diagnostyce możliwe jest zatrzymanie lub spowolnienie progresji skrzywienia kręgosłupa, co zmniejsza ryzyko wystąpienia poważnych powikłań, takich jak deformacje postawy, bóle kręgosłupa czy problemy z oddychaniem.
Dzięki odpowiedniej rehabilitacji i ćwiczeniom wzmacniającym mięśnie posturalne można poprawić stabilność i ruchomość kręgosłupa, co wspiera jego prawidłowy rozwój i zapobiega dalszym zmianom. W bardziej zaawansowanych przypadkach wczesna interwencja pozwala także ocenić potrzebę zastosowania specjalistycznych gorsetów ortopedycznych, które pomagają skorygować krzywiznę, oraz zaplanować ewentualne leczenie operacyjne w sposób minimalizujący ryzyko komplikacji.
Wczesne działania terapeutyczne wpływają nie tylko na fizyczne zdrowie pacjenta, ale również na jego komfort psychiczny i jakość życia, dając mu większe poczucie sprawczości i możliwość normalnego funkcjonowania w codziennym życiu, szkole i wśród rówieśników.