Antykoncepcja – co to jest i jakie są metody antykoncepcji?
Ludzkość od wieków wykazywała się kreatywnością w poszukiwaniu sposobów zapobiegania ciąży. Już w starożytności stosowano różnorodne metody, takie jak wprowadzanie do pochwy substancji wykonanych ze sfermentowanego ciasta, gumy, miodu i akacji, które miały tworzyć środowisko niesprzyjające plemnikom. Z kolei w starożytnym Rzymie, około II wieku, używano mieszanki kwaśnych owoców, orzechów i wełny jako bariery mającej zapobiegać zapłodnieniu. Współczesne metody antykoncepcji przeszły ogromną ewolucję, obecnie mamy dostęp do wielu rozwiązań różniących się mechanizmem działania, skutecznością oraz dostępnością. Na rynku można znaleźć ponad 15 różnych metod antykoncepcyjnych, zarówno hormonalnych, jak i niehormonalnych, dostępnych na receptę i bez recepty.
Wybór antykoncepcji może być uzależniony od takich czynników jak potencjalne skutki uboczne, łatwość stosowania, konieczność ochrony przed chorobami przenoszonymi drogą płciową, wrażliwość na lateks, a także wygoda, skuteczność, dostępność i cena. Antykoncepcję można podzielić na różne kategorie, w tym na podstawie zawartości hormonów, sposobu działania lub skuteczności. W tym artykule przyjrzymy się, czym dokładnie jest antykoncepcja, omówimy jej różne rodzaje, a także wskażemy, która z metod jest uznawana za najskuteczniejszą.
Strona Główna > Blog > Antykoncepcja – co to jest i jakie są metody antykoncepcji?
Spis treści
Zgodnie z definicją Polskiego towarzystwa Ginekologicznego znajdującego się w Rekomendacjach PTG dotyczących wskazań i bezpieczeństwa stosowania antykoncepcji hormonalnej oraz wewnątrzmacicznej z roku 2014:
Antykoncepcja stanowi podstawowy element kontroli urodzin. Celem antykoncepcji jest niedopuszczenie do zapłodnienia lub zagnieżdżenia zapłodnionej komórki jajowej. Efekt ten osiąga się poprzez stosowanie różnych metod farmakologicznych, mechanicznych lub chirurgicznych. Idealna antykoncepcja powinna być bezpieczna, skuteczna, odwracalna, prosta w użyciu, być szeroko dostępna i mieć niską cenę. |
Antykoncepcja mechaniczna – polega na fizycznym uniemożliwieniu plemnikom dotarcia do komórki jajowej.
Antykoncepcja hormonalna – polega na regulacji gospodarki hormonalnej kobiety, co prowadzi do zahamowania owulacji.
Antykoncepcja chemiczna – polega na stosowaniu środków chemicznych, które unieszkodliwiają plemniki. Do metod tych należą:
- Plemnikobójcze żele,
- Pianki i globulki,
- Kremy, folie, gąbki i czopki.
Antykoncepcja chirurgiczna – jest to stała metoda antykoncepcji, stosowana zarówno u mężczyzn, jak i kobiet, poprzez wykonanie zabiegów takich jak:
- Wazektomia,
- Podwiązanie jajowodów.
Naturalna antykoncepcja – warto tu jednak zaznaczyć, że naturalne metody zapobiegania ciąży, polegające na okresowym powstrzymywaniu się od współżycia nie są uznawane przez WHO jako metody antykoncepcji.
Antykoncepcja mechaniczna to grupa metod zapobiegających ciąży poprzez fizyczne blokowanie drogi plemników do komórki jajowej.
Prezerwatywa męska i waginalna (Femidom)
Prezerwatywy to jedna z najpopularniejszych i najłatwiej dostępnych metod antykoncepcji. Występują zarówno w wersji męskiej, jak i żeńskiej, a ich głównym zadaniem jest stworzenie bariery, która zapobiega przenikaniu plemników do pochwy. Są wykonane z materiałów takich jak lateks, jednak na rynku można znaleźć alternatywy, np. dla osób uczulonych na lateks.
Prezerwatywa męska, gdy jest prawidłowo stosowana, ma wskaźnik Pearla wynoszący 7-14 niepowodzeń na 100 kobiet rocznie. Kobieca wersja, czyli femidom, choć mniej popularna, również zapewnia wysoką skuteczność, a dodatkową zaletą jest możliwość założenia jej na kilka godzin przed stosunkiem.
Ważną zaletą prezerwatyw jest ich rola w zapobieganiu zakażeniom przenoszonym drogą płciową. Są jedyną metodą antykoncepcji, która chroni przed infekcjami takimi jak HIV, HPV, chlamydia czy rzeżączka. |
Prezerwatywa waginalna zapewnia lepszą ochronę przed zakażeniami przenoszonymi drogą płciową w porównaniu do tradycyjnej prezerwatywy męskiej. Dzieje się tak, ponieważ pokrywa większą powierzchnię ciała – chroni nie tylko obszar kontaktu penis-pochwa, ale również zewnętrzne części genitaliów, w tym wargi sromowe oraz mosznę.
Spirala Wewnątrzmaciczna (IUD)
Kolejną metodą kontroli zapłodnienia jest spirala wewnątrzmaciczna (IUD), znana również jako wkładka wewnątrzmaciczna, to małe urządzenie w kształcie litery „T”, które ginekolog umieszcza w macicy. Spirale dzielą się na hormonalne oraz miedziane, jednak w przypadku antykoncepcji bez hormonów mówimy głównie o spiralach miedzianych. Miedź działa plemnikobójczo, co sprawia, że spirala miedziana jest jedną z najskuteczniejszych metod antykoncepcji bez użycia hormonów. Wskaźnik Pearla dla tej metody wynosi 0,16 – 1,26.
Spirala miedziana nie jest środkiem poronnym. Jej mechanizm polega na utrudnieniu zapłodnienia oraz implantacji zapłodnionej komórki jajowej w ścianie macicy.
WARTO WIEDZIEĆ – REFUNDACJA PROCEDURY PRZEZ NFZ
Narodowy Fundusz Zdrowia (NFZ) finansuje zarówno założenie, jak i usunięcie wkładki wewnątrzmacicznej (niezależnie od jej rodzaju). Oznacza to, że wizyta u lekarza w celu przeprowadzenia tego zabiegu w placówce mającej kontrakt z NFZ jest bezpłatna. Aby jednak móc skorzystać z tego świadczenia, należy samodzielnie zakupić wkładkę. Przed jej założeniem lekarz ginekolog musi upewnić się, że nie ma przeciwwskazań zdrowotnych do jej stosowania. Podstawą prawną do tego finansowania jest rozporządzenie Ministra Zdrowia z 6 listopada 2013 r., które reguluje świadczenia gwarantowane w ramach ambulatoryjnej opieki specjalistycznej (AOS).
Zawsze warto upewnić się, że placówka, w której chcesz założyć wkładkę, ma aktualny kontrakt z NFZ, co pozwala na pokrycie kosztów procedury przez fundusz.
Kapturek naszyjkowy i błona dopochwowa (diafragma)
Kapturki naszyjkowe i błony dopochwowe to mechaniczne środki antykoncepcyjne, które działają poprzez fizyczne zablokowanie dostępu plemników do komórki jajowej. Wykonane z elastycznych materiałów, najczęściej silikonu, te małe miseczki umieszcza się wewnątrz pochwy, gdzie zakrywają szyjkę macicy. Są stosunkowo proste w obsłudze i mogą być założone na kilka godzin przed stosunkiem. Ich zaletą jest brak hormonów, co sprawia, że są odpowiednie dla osób, które z różnych przyczyn nie mogą stosować antykoncepcji hormonalnej.W przypadku kapturków i błon dopochwowych kluczowe znaczenie ma ich odpowiednie dopasowanie, co powinien skonsultować lekarz.
Istnieją różne rozmiary podanych wyżej środków, dlatego dobranie właściwego może wpłynąć na ich skuteczność. Ze względu na to, że nie chronią przed infekcjami przenoszonymi drogą płciową, najlepiej łączyć je z prezerwatywami dla większej ochrony. |
Antykoncepcja hormonalna jest jednym z najpopularniejszych i najskuteczniejszych sposobów zapobiegania niechcianej ciąży, działając poprzez blokowanie owulacji oraz wpływ na endometrium. Jej mechanizm opiera się na działaniu gestagenów, które hamują uwalnianie gonadotropin, uniemożliwiając tym samym dojrzewanie komórki jajowej. Hormonalna metoda antykoncepcji jest w pełni odwracalna, a jej skuteczność, mierzona wskaźnikiem Pearla, jest jedną z najwyższych wśród dostępnych metod antykoncepcji. Ryzyko zajścia w ciążę przy prawidłowym stosowaniu tej formy antykoncepcji jest minimalne, a metody długodziałające, takie jak implanty podskórne czy wkładki wewnątrzmaciczne, dodatkowo zwiększają efektywność i wygodę użytkowania.
Większość preparatów hormonalnych, stosowanych w celu antykoncepcji, łączy działanie gestagenów z estrogenami, co pomaga kontrolować cykl menstruacyjny i minimalizować ryzyko niepożądanych efektów ubocznych, takich jak krwawienia czy plamienia. Estrogeny, zwykle w postaci etynyloestradiolu, są kluczowe w utrzymaniu równowagi hormonalnej, wpływając na kontrolę krwawień i stabilizację cyklu.
Tabletki antykoncepcyjne
Tabletki antykoncepcyjne są najpopularniejszą formą, podawane w cyklach 21-, 24- lub 28-dniowych. Wyróżniamy tabletki doustne w formie:
- jednoskładnikowej – głównym składnikiem jest progestagen
- dwuskładnikowej – progestagen + estrogen
Plastry antykoncepcyjne
Metoda ta polega na przyklejeniu plastra na skórę raz w tygodniu. Plastry uwalniają hormony, które wchłaniają się przez skórę, zapewniając stałe zabezpieczenie przed ciążą. Plastry są wygodne dla osób, które mają trudności z regularnym przyjmowaniem tabletek. Zmniejszają także ryzyko błędów związanych z zapomnieniem o dawce. Ważne jest jednak, aby regularnie zmieniać miejsce przyklejania plastra, by uniknąć podrażnień skóry.
Zastrzyki hormonalne
Są stosowane co trzy miesiące.To dobre rozwiązanie dla kobiet, które ze względu na natłok obowiązków mogą mieć trudności z regularnym przyjmowaniem tabletek doustnych. Zastrzyki zawierają progestagen, który przez dłuższy czas utrzymuje wysoką skuteczność. Ze względu na długie działanie tej metody, powinna być ona stosowana u osób, które są pewne, że chcą unikać ciąży przez dłuższy czas, ponieważ po zaprzestaniu stosowania zastrzyków może upłynąć kilka miesięcy, zanim płodność wróci do normy.
Pierścień dopochwowy
To elastyczny krążek o średnicy ok. 5 cm, który kobieta samodzielnie umieszcza w pochwie raz na miesiąc. Uwalnia on hormony (progestagen i estrogen), które wchłaniają się przez błonę śluzową pochwy. Po trzech tygodniach pierścień usuwa się, robiąc tygodniową przerwę, w trakcie której pojawia się krwawienie menstruacyjne. Ta metoda jest szczególnie wygodna dla osób, które preferują miesięczną aplikację zamiast codziennej czy cotygodniowej. U niektórych kobiet może pojawić się dyskomfort związany z stosowaniem tej formy antykoncepcji. Pierścień może też zwiększać ryzyko infekcji intymnych.
Naturalna antykoncepcja to metody opierające się na obserwacji fizjologicznych sygnałów wysyłanych przez organizm kobiety w różnych fazach cyklu menstruacyjnego. Skupiają się na identyfikowaniu dni płodnych oraz unikaniu współżycia lub stosowaniu dodatkowych zabezpieczeń w okresie, gdy kobieta ma największe szanse na zajście w ciążę. Jest to jedna z najstarszych form antykoncepcji, stosowana na długo przed wynalezieniem środków hormonalnych czy mechanicznych. Naturalna antykoncepcja jest szczególnie preferowana przez osoby, które z powodów religijnych, zdrowotnych lub osobistych nie chcą lub nie mogą stosować innych metod antykoncepcji. Należy jednak zaznaczyć, że wymaga ona dużej dyscypliny, regularności cyklu i dobrej znajomości sygnałów wysyłanych przez organizm, takich jak zmiany temperatury ciała czy konsystencji śluzu szyjkowego. Skuteczność naturalnych metod antykoncepcji jest niższa niż w przypadku środków hormonalnych lub mechanicznych, dlatego mogą one nie być odpowiednie dla każdej osoby.
Metoda kalendarzykowa
Jest to jedna z najstarszych metod naturalnej antykoncepcji. Polega na obliczaniu dni płodnych na podstawie długości cyklu menstruacyjnego. Kobieta śledzi swoje cykle przez kilka miesięcy, aby określić, kiedy występuje owulacja, a następnie unika współżycia w te dni. Metoda kalendarzykowa zakłada, że owulacja występuje w połowie cyklu, jednak nie zawsze tak jest, szczególnie u kobiet z nieregularnymi cyklami, co może znacząco obniżyć skuteczność tej metody.
Metoda termiczna
Opiera się na codziennym porannym pomiarze temperatury ciała. Po owulacji temperatura ciała kobiety zwykle nieznacznie rośnie (o 0,2-0,5 stopnia Celsjusza) z powodu wzrostu poziomu progesteronu. Kobieta monitoruje zmiany temperatury, aby ustalić, kiedy wystąpiła owulacja i kiedy zaczyna się okres niepłodny. Aby metoda termiczna była skuteczna, pomiary muszą być regularne i dokładne, co może być wymagające dla niektórych kobiet.
Metoda śluzowa
Ta metoda polega na obserwacji zmian w śluzie szyjkowym, który zmienia swoją konsystencję i wygląd w różnych fazach cyklu. W okresie owulacji śluz staje się bardziej rozciągliwy, przezroczysty i przypomina surowe białko jajka. Taka konsystencja śluzu jest korzystna dla przemieszczania się plemników, dlatego też te dni są uważane za najbardziej płodne. Po owulacji śluz staje się gęstszy i bardziej lepki, co oznacza początek fazy niepłodnej.
Antykoncepcja po 40. roku życia wymaga szczególnej uwagi ze względu na zmiany hormonalne związane z okresem przedmenopauzalnym. Choć płodność maleje, ryzyko zajścia w ciążę wciąż istnieje, dlatego wybór odpowiedniej metody antykoncepcji jest kluczowy. W tym wieku cykle menstruacyjne stają się mniej regularne, co utrudnia stosowanie metod opartych na obserwacji cyklu. Ze względu na większe ryzyko chorób układu krążenia, niektóre metody hormonalne, zwłaszcza z wysoką dawką estrogenów, mogą być niewskazane.
Do bezwzględnych przeciwwskazań należą: zakrzepica żył głębokich, zatorowość płucna, nowotwory zależne od hormonów (np. rak piersi), ciężkie choroby wątroby oraz migrena z aurą. Kobiety z tymi schorzeniami nie powinny stosować antykoncepcji zawierającej estrogeny.
W przypadku względnych przeciwwskazań, takich jak palenie papierosów po 35. roku życia, kontrolowane nadciśnienie czy otyłość (BMI > 35), stosowanie antykoncepcji hormonalnej może wymagać szczególnej ostrożności.
Najskuteczniejsza metoda antykoncepcji zależy od wielu indywidualnych czynników, takich jak styl życia, wiek, preferencje zdrowotne, plany dotyczące posiadania dzieci oraz akceptacja skutków ubocznych, jakie mogą wiązać się z danym rozwiązaniem. Warto zaznaczyć, że każda osoba, decydująca się na stosowanie antykoncepcji, powinna skonsultować się z ginekologiem, aby dokonać najlepszego wyboru.
Skuteczność metod antykoncepcyjnych mierzy się tzw. wskaźnikiem Pearla, który pokazuje, ile kobiet na 100 stosujących daną metodę zajdzie w ciążę w ciągu roku.
Metoda | Wartość wskaźnika Pearla | |
Przy idealnym stosowaniu | Przy typowym stosowaniu | |
Dwuskładnikowe tabletki | 0-1,26 | 0-2,18 |
20 ug EE | 0-1,26 | 0-1,82 |
30 ug EE | 0-0,62 | 0-1,19 |
Tabletki progestagenne | 0,14 | 0,41 |
Plastry | 0,59-0,99 | 0,71-1,24 |
Pierścień dopochwowy | 0,31-0,96 | 0,25-1,23 |
Implant | – | 0-0,3 |
Wkładka z miedzią | – | 0,16-1,26 |
Wkładka z lewonorgestrelem (52 mg) | – | 0,09-0,11 |
Wkładka z lewonorgestrelem (13,5 mg) | – | 0,33 |
(Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego dotyczące wskazań i bezpieczeństwa stosowania antykoncepcji hormonalnej oraz wewnątrzmacicznej 2014 r.)
Właściwie dobrana antykoncepcja zapewnia komfort oraz ochronę przed nieplanowaną ciążą. Kluczowe jest skonsultowanie się z lekarzem, który pomoże dobrać najbezpieczniejszą i najbardziej skuteczną metodę w zależności od stanu zdrowia oraz stylu życia.